Chi tiết - Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch

Các mẫu trang phục đồng bào Dân tộc Chứt được lấy ý kiến tại Hội thảo của Viện Dân tộc học và Tôn giáo học - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam

Anh Hồ Hiền, Trưởng bản Tà Rà, chia sẻ về niềm tự hào chưa từng có: “Tôi chưa bao giờ tự tin như vậy. Trước đây mỗi lần đi hội là phải mượn quần áo dân tộc khác, mặc không quen, cũng không thấy giống mình. Nhưng bây giờ mặc đúng trang phục của dân tộc mình, tôi thấy tự hào lắm. Nhiều người chụp ảnh, hỏi về bộ đồ, tôi thấy mình cũng có giá trị như người Mông, người Tày hay người Thái…”. Lần đầu tiên, đồng bào Chứt được giới thiệu với công chúng cả nước bằng diện mạo văn hóa của chính mình – không vay mượn, không thay thế.

Việc phục dựng và sử dụng trang phục truyền thống đã trở thành minh chứng sống động cho sức mạnh của các biểu tượng văn hóa trong việc khẳng định bản sắc tộc người. Khi trang phục xuất hiện, nó không chỉ mang đến một hình ảnh nhận diện đặc trưng mà còn đánh thức những ký ức văn hóa tiềm ẩn trong mỗi thành viên cộng đồng. Đây chính là bước khởi đầu quan trọng, giàu ý nghĩa trên hành trình “đi tìm mình” của người Chứt giữa không gian văn hóa đa sắc tộc của Việt Nam.

Mỗi bộ trang phục dân tộc truyền thống là một “văn bản văn hóa” sống động, kể lại câu chuyện về lịch sử di cư, điều kiện cư trú, sự tương tác xã hội và tâm thức thẩm mỹ của tộc người đó. Bộ trang phục của người Chứt – với dáng áo cài khuy giản dị, váy ống có hoa văn ngang mô phỏng núi rừng Trường Sơn – không đơn thuần là sản phẩm dệt vải. Nó là kết tinh của một quá trình nghiên cứu liên ngành với sự tham gia của chính cộng đồng, thể hiện sự đồng thuận và dấu ấn bản sắc.

Anh Hồ Vách và Hồ Hiền (ngoài cùng bên phải) cùng đồng bào dân tộc anh em tại Ngày hội Văn hoá các dân tộc Việt Nam năm 2025

Tại Ngày hội Văn hóa, sự chú ý đặc biệt của các nhà báo, nhà nghiên cứu và du khách dành cho hình ảnh hai đại diện người Chứt không chỉ tạo hiệu ứng truyền thông tích cực mà còn là sự công nhận từ xã hội về sự tồn tại văn hóa riêng biệt của dân tộc Chứt. Trước đây, sự thiếu vắng trang phục đặc trưng đã khiến người Chứt bị đánh đồng hoặc “ẩn danh” trong các chương trình, hội diễn. Giờ đây, với bộ trang phục mới, người Chứt có thể tự tin bước lên sân khấu – và lên cả bản đồ văn hóa dân tộc – với tư cách là một chủ thể độc lập, có bản sắc riêng.

Mặc trang phục Chứt tại một sự kiện tầm quốc gia không chỉ dừng lại ở yếu tố đại diện. Khi một cá nhân mặc bộ đồ của chính dân tộc mình trong một không gian liên dân tộc, họ không chỉ đang trình diễn mà đang tái hiện và xác lập lại vai trò chủ thể văn hóa của cộng đồng mình.

Hành động này có tính chất lan tỏa mạnh mẽ. Ngay sau sự kiện tại Hà Nội, những hình ảnh người Chứt trong trang phục truyền thống đã được lan truyền rộng rãi trên các nền tảng truyền thông, mạng xã hội và báo chí. Phản hồi từ địa phương cho thấy nhiều bà con bản Tà Rà, Ba Looc, Kè… đã bày tỏ mong muốn sớm được cấp phát hoặc có điều kiện để may một bộ trang phục tương tự.

Hiệu ứng thuyết phục của trang phục không chỉ nằm ở thiết kế hay hình thức mà còn ở tính biểu tượng – khi nó tạo ra sự chuyển hóa trong cách nghĩ, cách cảm nhận và cách hành động của cộng đồng đối với bản sắc tộc người.

Từ một góc nhìn chiến lược, việc người Chứt có trang phục truyền thống không chỉ mang ý nghĩa văn hóa – chính trị mà còn là nguồn lực phát triển kinh tế – du lịch. Trong bối cảnh tỉnh Quảng Trị đang đẩy mạnh phát triển du lịch cộng đồng vùng di sản Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng, hình ảnh người Chứt trong trang phục truyền thống hoàn toàn có thể trở thành “thương hiệu văn hóa” để xây dựng sản phẩm du lịch nhân văn, thu hút du khách đến với các bản làng miền núi phía tây tỉnh. Chính vì vậy, chính sách hỗ trợ đầu tư trang phục truyền thống không chỉ nên đặt trong khung văn hóa – xã hội mà cần được tích hợp trong chiến lược phát triển kinh tế địa phương.

Ở một tầng sâu hơn, trang phục dân tộc chính là biểu tượng trực quan cho quyền văn hóa và quyền danh tính của một cộng đồng. Khi người Chứt không có trang phục truyền thống riêng, họ mặc định đứng ngoài quyền tự khẳng định văn hóa trong không gian công cộng, điều này tạo ra một thiệt thòi vô hình nhưng dai dẳng.

Do đó, hành động xây dựng, phổ cập và sử dụng trang phục truyền thống người Chứt không chỉ là hoạt động bảo tồn mà là một cách thực thi quyền văn hóa trong thực tế. Trang phục trở thành phương tiện trao lại quyền tự kể chuyện cho cộng đồng từng bị coi là yếu thế. Đồng thời, đây cũng là minh chứng cho cam kết của Nhà nước trong việc bảo đảm bình đẳng văn hóa giữa các dân tộc, điều đã được khẳng định trong Hiến pháp và nhiều văn kiện quốc tế.

Việc người Chứt có trang phục truyền thống, và đặc biệt là việc họ đã tự tin mặc nó trong một sự kiện văn hóa cấp quốc gia, là minh chứng hùng hồn cho giá trị biểu tượng và hiệu ứng lan tỏa của việc phục dựng văn hóa tộc người dựa trên nhu cầu nội sinh và sự hỗ trợ khoa học.

Tuy nhiên, để trang phục thực sự “sống”, nó cần hiện diện không chỉ trong lễ hội mà còn trong sinh hoạt hàng ngày, trong các nghi lễ, trong trường học, và quan trọng nhất là trong chính niềm tự hào của thế hệ trẻ người Chứt. Muốn vậy, các giải pháp về đầu tư, chính sách, truyền thông cần được thực hiện một cách bài bản, bền vững và lấy cộng đồng làm trung tâm.

Nếu được đầu tư đúng hướng, trang phục Chứt không chỉ là một sản phẩm dệt vải mà sẽ trở thành một biểu tượng sống động về bản sắc, quyền tự chủ và khát vọng hội nhập của một tộc người từng chịu thiệt thòi, nay đang từng bước bước ra ánh sáng, góp phần làm phong phú thêm bản đồ văn hóa đa sắc tộc của Việt Nam.

                                            

 Trần Quốc Hội